สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ : บทศึกษาเฉพาะกรณีภาวะผู้นำทางการบริหาร

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มุ่งศึกษาบทบาททางการบริหารของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เพื่อพิสูจน์ว่าท่านเป็นผู้นำทางการบริหารที่มีความสามารถและสร้างรากฐานความเจริญให้แก่ประเทศไทย ผู้เขียนวิเคราะห์โดยยึดภาวะผู้นำแบบประชานิยมเป็นหลัก และเนื่องจากสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์เป็นผู้นำในระดับชาติ ผู้เขียนจึงศึกษาภาวะผู้นำของท่านในฐานะเป็นพฤติกรรมทางการบริหารของไทยโดยทั่วไปด้วย โดยได้ตั้งสมมติฐานไว้ 3 ประการ คือ.-

1. สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ประสบผลสำเร็จทางการบริหาร เพราะมีภาวะผู้นำทางการบริหารเหนือกว่าบุคคลอื่นในเวลาเดียวกัน

2. สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์มีบทบาททางการบริหารในการสร้างเสริมความเจริญให้แก่ประเทศ

3. ภาวะผู้นำของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ แสดงให้เห็นแนวโน้มของภาวะผู้นำทางการบริหารของนักบริหารไทยในปัจจุบัน อันมีผลจากสภาพแวดล้อมทางการเมืองและสังคม การวิจัยมุ่งเฉพาะบทบาทในการดำรงตำแหน่งสมุหกลาโหมในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และการดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อันเป็นระยะเวลาที่ท่านเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหาร และมีบทบาททางการบริหารอย่างเต็มที่

จากการศึกษาประวัติของสมเด็จเจ้าพระยาฯ ปรากฏว่าท่านได้รับความรู้ ความชำนาญในการบริหารจากบิดาซึ่งดำรงตำแหน่งสำคัญถึงสองตำแหน่ง คือเป็นเจ้าพระยาพระคลัง และสมุหพระกลาโหม จึงได้เปรียบบุคคลอื่น ท่านได้เป็นผู้ริเริ่มให้มีการเปลี่ยนแปลงทางสังคมหลายประการ เป็นต้นว่าริเริ่มดำเนินการรับอารยธรรมตะวันตก ริเริ่มดำเนินการเกี่ยวกับการค้าโดยเสรี และส่งเสริมความเจริญด้านวัตถุทั้งทางตรงและทางอ้อม ผู้เขียนได้สรุปไว้ท้ายวิทยานิพนธ์ว่า ภาวะผู้นำของสมเด็จพระยาฯ มีลักษณะเป็นอัตนิยม ซึ่งเป็นข้อบกพร่องในการบริหารของท่าน เพราะผู้นำควรพยายามใช้อำนาจแบบประชานิยมให้มากที่สุด อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนก็ยังยอมรับว่าภาวะผู้นำแบบอัตนิยมใช่จะไร้ประโยชน์เสียทีเดียว แต่ควรเลือกใช้ในบางโอกาสและบางสถานการณ์เท่านั้น