จิตสำนึกทางการเมืองของชาวนา : ศึกษาเฉพาะกรณีหมู่ที่ 1 ตำบลสระแก้ว อำเภอหนองหงส์ จังหวัดบุรีรัมย์

Abstract

การศึกษาเรื่อง จิตสำนึกทางการเมืองของชาวนา เป็นการศึกษาถึงการดำรงอยู่ (Being) และการเกิดจิตสำนึกโดยศึกษาการก่อเกิดของจิตสำนึกในลักษณะกระบวนการ (Process) และเน้นภาคปฏิบัติการ (Practice) ของมนุษย์ (Subject)

จากการศึกษาในหมู่บ้านอ่างแก้ว อำเภอหนองหงส์ จังหวัดบุรีรัมย์ พบว่าการมีการรวมกลุ่มของชาวนาเป็นภาคปฏิบัติการของชาวนา โดยมีการกระตุ้นของปัญญาชน (Intellectual) ของชาวนาบ้านอ่างแก้วเอง ที่มีประสบการณ์ทั้งภายในหมู่บ้านของตนอย่างดีและยังมีประสบการณ์นอกหมู่บ้าน เช่น ในระดับชาติซึ่งเรียกว่ามีประสบการณ์เหนือหมู่บ้าน อันเป็นสะพานเชื่อมระหว่างสังคมหมู่บ้านกับสังคมภายนอก ทำให้การมีกลุ่มของชาวนาสามารถพัฒนาถึงระดับที่สามารถมีองค์กรของตนเอง ได้แก่ กลุ่มเกษตรกรทำนาบ้านอ่างแก้ว โดยมีร้านค้าสาธิตการเกษตรเป็นองค์กรรูปธรรม

การศึกษาจิตสำนึกนี้เป็นการศึกษาการดำรงอยู่ภายใต้สภาพ เศรษฐกิจ การเมือง และสภาพทางสังคมและวัฒนธรรมภายในหมู่บ้าน ทั้งนี้จิตสำนึกเกิดจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างการดำรงอยู่กับการปฏิบัติการของมนุษย์ ซึ่งการศึกษาจิตสำนึกนั้นศึกษาภายใต้มิติ 3 ด้าน ได้แก่มิติด้านเหตุผลและความเข้าใจ (Cognition and Rationality) มิติด้านอารมณ์และความรู้สึก (Affectional) และมิติด้านการลงมือปฏิบัติการ (Conation) นอกจากนี้จิตสำนึกยังแบ่งออกเป็น 2 ระดับคือ ระดับจิตสำนึกแบบทันทีทันใดและระดับจิตสำนึกแบบทางการเมือง ซึ่งเป็นการพัฒนายกระดับจากระดับจิตสำนึกแบบทันทีทันใดนั่นเอง.

จากการศึกษาจิตสำนึกโดยผ่านมิติต่าง ๆ ในผู้นำชาวนา 10 คน และชาวนาทั่วไป 20 คน พบว่า ระดับจิตสำนึกแบบทันทีทันใด จำนวนชาวนาทั่วไปมีจิตสำนึกอยู่ในระดับนี้จำนวนมากถึงร้อยละ 80 และผู้นำชาวนาที่มีระดับจิตสำนึกในระดับนี้ร้อยละ 40 ในขณะที่ระดับจิตสำนึกทางการเมืองนั้น มีชาวนาทั่วไปที่มีระดับจิตสำนึกอยู่เพียงร้อยละ 20 และผู้นำชาวนามีระดับจิตสำนึกทางการเมืองเกินครึ่งร้อยละ 60 นอกจากนี้ยังพบว่าในมิติด้านปฏิบัติการนั้นชาวนาบ้านอ่างแก้วได้มีการปฏิบัติการ โดยผ่านการปฏิบัติการรวมกลุ่มกันในรูปแบบของสหกรณ์ร้านค้า เพื่อการแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจ และบางส่วนของชาวนาเหล่านี้สามารถพัฒนายกระดับจากปฏิบัติการด้านเศรษฐกิจขึ้นมาเป็นปฏิบัติการทางด้านการเมืองด้วย.

การที่กระบวนการชาวนาสามารถพัฒนาสูงถึงระดับจิตสำนึกทางการเมืองได้นั้น เนื่องจากการได้ผ่านการยกระดับจิตสำนึก อันได้แก่ ปัจจัยการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางสังคม ปัจจัยการสั่งสมประสบการณ์ ปัจจัยการมีโอกาสติดต่อกับบุคคลภายนอก และพบว่ามีปัจจัยเพิ่มเติมได้แก่ ปัจจัยการคมนาคม และปัจจัยการมีสื่อมวลชนในหมู่บ้าน ในขณะที่ไม่พบว่ามีปัจจัยเปลี่ยนแปลงฉับพลัน

ผลจากการมีจิตสำนึกของชาวนาบ้านอ่างแก้ว ทำให้ชาวนามีความเป็นอิสระสูง ชอบแสดงออกและมีการพูดคุยถกเถียงภายในกลุ่มชาวนา.

การที่ชาวนาบ้านอ่างแก้วสามารถมีจิตสำนึกได้นั้น เนื่องจากการผ่านสื่อกลางในการปฏิบัติการ อันได้แก่ ประการแรก กลุ่มเกษตรกรทำนา ซึ่งเป็นการทำงานของผู้นำที่ปฏิบัติการในฐานะผู้กระทำ (Actor) ซึ่งเป็นการหล่อหลอม (Formation) ให้เกิดความตื่นตัวทางศาสนาและทางการเมือง ปัจจัยการเกิดจากการจัดองค์กร (Organize) ของผู้นำชาวนา และปัจจัยการถ่ายทอดเนื้อหาทางอุดมการทั้งทางโลกและทางธรรมของผู้นำ ประการที่สอง เป็นการปฏิบัติการทางด้านอุดมการ ซึ่งมีการช่วงชิงความเป็นใหญ่ (Hegemony) ทางอุดมการอยู่ตลอดเวลาภายในหมู่บ้าน ซึ่งพบว่า มีการต่อสู้ระหว่างอุดมการหลัก (Dominant Ideology) กับอุดมการต่อต้าน (Counter Ideology) นอกจากนี้ยังมีการต่อสู้ทางอุดมการระหว่างรุ่น (Generation) และการต่อสู้ทางอุดมการของคณะกรรมการชุดเก่าและคณะกรรมการชุดใหม่ ซึ่งการต่อสู้ทางอุดมการต่าง ๆ นั้น ชาวนาบ้านอ่างแก้วจะเป็นผู้ตัดสินใจที่จะให้อุดมการใดครองความเป็นใหญ่ทางอุดมการเหนือหมู่บ้าน ซึ่งจะเป็นการชี้ทิศทางการพัฒนาหมู่บ้านในอนาคตด้วย.