ปัจจัยที่ส่งผลต่อสิ่งแวดล้อมของพื้นที่ชุ่มน้ำสำคัญระหว่างประเทศ : กรณีศึกษา พื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด จังหวัดสมุทรสงคราม

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงคหลัก คือ 1) เพื่อศึกษาสภาพปญหาสิ่งแวดลอมของพื้นที่ชุมน้ำดอนหอยหลอด จังหวัดสมุทรสงคราม ซึ่งเปนพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสําคัญระหวางประเทศ หรือแรมซารไซต (Ramsar Site) 2) เพื่อวิเคราะหปจจัยที่สงผลตอสิ่งแวดลอมของพื้นที่ชุ่มน้ำสําคัญระหวางประเทศ ดอนหอยหลอด จังหวัดสมุทรสงคราม และความสัมพันธของแตละปจจัย คือ แรงขับเคลื่อน แรงกดดัน สถานการณ ผลกระทบ และการตอบสนอง 3) เพื่อนําผลการศึกษาของปจจัยที่สงผลตอสิ่งแวดลอมพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด จังหวัดสมุทรสงครามไปสูขอเสนอแนะแนวทางการแกไขปญหาตามแนวทางการพัฒนาที่เหมาะสมอยางยั่งยืนตอไปการศึกษาวิจัยครั้งนี้เปนการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ศึกษาเฉพาะในพื้นที่ของ 4 ตําบล คือ ตําบลบางจะเกร็ง ตําบลแหลมใหญ ตําบลบางแกว ตําบลคลองโคน อําเภอเมือง จังหวัดสมุทรสงคราม ที่ประกาศเปนเขตพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสําคัญระหวางประเทศ จากการศึกษา พบวา ปจจัยเชิงลบที่เปนจุดเริ่มตนสําคัญของสภาพปญหาสิ่งแวดลอมพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด คือ ปจจัยแรงขับเคลื่อน (Drivers) ประกอบดวย 1) การเติบโตทางเศรษฐกิจบริเวณพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด โดยการเพิ่มขึ้นของจํานวนโรงงานอุตสาหกรรมบริเวณรอบๆพื้นที่ และประมงเชิงพาณิชย 2) การคอยๆเพิ่มขึ้นของจํานวนประชากรในพื้นที่และประชากรแฝง 3) การเติบโตของธุรกิจทองเที่ยว 4) การสรางเขื่อนขนาดใหญ สิ่งเหลานี้เปนตนเหตุใหเกิดปจจัยแรงกดดัน (Pressures) ที่กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดลอมของพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด ไดแก 1) การบุกรุกปาชายเลนเพื่อเลี้ยงกุงกุลาดําจนพื้นที่ปาชายเลนลดลง พรอมกับความเสื่อมโทรมลง 2) เกิดมลภาวะ คุณภาพน้ำอยูในเกณฑ์ต่ำ คาเฉลี่ยเกินมาตรฐาน ซึ่งอาจสงผลกระทบตอการนํามาใชอุปโภค - บริโภค มีปญหาการเพิ่มขึ้นของปริมาณขยะมูลฝอย การทิ้งขยะลงแมน้ำสงผลตอสัตวน้ำ 3) การใชประโยชนจากพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอดเกินกวาความสมดุลตามธรรมชาติและศักยภาพของพื้นที่ แรงกดดันที่เกิดขึ้นไดนําไปสูปจจัยสถานการณ (States) สิ่งแวดลอมของพื้นที่ ดังนี้ 1) การเปลี่ยนแปลงดานสิ่งแวดลอมของพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอดในปจจุบัน เชน การกัดเซาะชายฝงมีความรุนแรงมากขึ้นในระยะ30 ปที่ผานมา การเพิ่มขึ้นของน้ำเสีย ปญหาการลดลงของปริมาณสัตวน้ำจากปญหาสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะอยางยิ่งปริมาณหอยหลอดที่เปนเอกลักษณของพื้นที่ และการใชเครื่องมือประมงที่ไมเหมาะสม เกิดปรากฏการณน้ำทะเลเปลี่ยนสี หรือ “ขี้ปลาวาฬ” ที่ทําใหสัตวน้ำตายเปนจํานวนมาก 2) ดานความตระหนักถึงปญหาและคุณคาพื้นที่ชุ่มน้ำของประชาชนยังไมเพียงพอที่จะสงผลใหสถานการณดีขึ้น และ 3) นโยบาย แผนงาน มาตรการที่มีอยูในปจจุบันไมสามารถแกไขปญหาไดอยางมีประสิทธิภาพ ขาดการบูรณาการ จากสถานการณที่เกิดขึ้นสงผลกระทบ (Impact) ตอ 1) ระบบนิเวศโดยรวมของพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอดเสื่อมโทรม 2) การเปลี่ยนแปลงดานเศรษฐกิจและสังคม รายไดของชุมชนลดลงเนื่องจากปริมาณสัตวน้ำลดลง เกิดความขัดแยงจากความตองการพัฒนาเศรษฐกิจกับการอนุรักษสิ่งแวดลอมในพื้นที่ชุ่มน้ำ และ 3) ความหลากหลายทางชีวภาพของพื้นที่ชุ่มน้ำที่ลดลง ปจจัยเชิงบวกที่ชวยบรรเทาหรือลดสาเหตุของสภาพปญหาพื้นที่ชุ่มน้ำดอนหอยหลอด คือ ปจจัยการตอบสนอง (Responses) ซึ่งการตอบสนองมีหลายระดับแตกตางกันออกไป ดังนี้ 1) อนุสัญญาแรมซาร มีประสิทธิภาพในการใชเปนเหตุเพื่อปกปองพื้นที่ชุ่มน้ำจากการขยายตัวของโรงงานอุตสาหกรรม การพัฒนาในพื้นที่ แตชุมชนยังมีความเขาใจเกี่ยวกับอนุสัญญาแรมซารที่ไมถูกตองมากนัก 2) มติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2552 มีประสิทธิภาพในลักษณะของการบังคับเชิงกฎหมายเกี่ยวกับการดูแลพื้นที่ชุ่มน้ำโดยตรง และสามารถลดปจจัยตนเหตุไดครอบคลุมมากที่สุด 3) นโยบาย แผน และมาตรการของหนวยงานที่เกี่ยวของ แตแผนหรือมาตรการ ที่เกิดจากแนวคิดของคนในชุมชนเอง มีประสิทธิภาพยั่งยืนกวา นโยบาย แผน และมาตรการจากหนวยงานอื่นๆ เนื่องจากชุมชนมีความเขาใจและใกลชิดกับสภาพปญหาและแนวทางแกไขที่เหมาะสมมากกวา