แนวทางการพัฒนาเมืองอุตสาหกรรมเชิงนิเวศ (Eco Industrial Town) อย่างยั่งยืน : กรณีศึกษา นิคมอุตสาหกรรมบางชัน

Abstract

การศึกษาวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัจจัยความสำเร็จในการพัฒนายกระดับนิคมอุตสาหกรรมบางชันสู่เมืองอุตสาหกรรมเชิงนิเวศ และเสนอแนวทางในการพัฒนาเมืองอุตสาหกรรมเชิงนิเวศอย่างยั่งยืน โดยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่มุ่งเน้นศึกษาการดำเนินงานจากการพัฒนายกระดับนิคมอุตสาหกรรมเชิงนิเวศของ นิคมอุตสาหกรรมบางชัน ประกอบด้วยการศึกษาข้อมูลแบบปฐมภูมิ คือ การสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้างผู้มีส่วนได้เสีย 4 กลุ่ม ได้แก่ สำนักงานนิคมอุตสาหกรรมบางชัน ผู้ประกอบการ หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และผู้นำชุมชน และการศึกษาข้อมูลทุติยภูมิที่เกี่ยวข้อง โดยนำข้อมูลที่ได้มาวิเคราะห์ปัจจัยความสำเร็จ รวมทั้งวิเคราะห์สภาพแวดล้อมการพัฒนาด้วย SWOT Analysis และเสนอกลยุทธ์ในการพัฒนาด้วย TOWS Matrix Analysis และ Sustainable Balance Scorecards (SBSC) รวมทั้งสรุปผลการศึกษาด้วยแผนที่กลยุทธ์ (Strategy Map) ผลการศึกษาพบว่า นิคมอุตสาหกรรมบางชันดำเนินการบรรลุเป้าหมายตามเกณฑ์เป็นเมืองอุตสาหกรรมเชิงนิเวศทั้ง 5 มิติการพัฒนาซึ่งปัจจัยความสำเร็จในการพัฒนาได้แก่ การมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้เสีย การดำเนินงานที่ต่อเนื่อง และการสื่อสารเพื่อสร้างความเข้าใจแก่บุคลากรจากการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมภายในของการพัฒนาพบว่าจุดแข็งในการพัฒนามีความโดดเด่นในมิติด้านสังคม คือ การมีส่วนร่วมและความสัมพันธ์ที่ดีกับชุมชน ส่วนจุดอ่อนพบในมิติการบริหารจัดการ คือ การมีส่วนร่วมของบุคลากรในสำนักงานการนิคมอุตส าหกรรมบางชันและผู้ประกอบการในการดำเนินงานยังมีค่อนข้างน้อย สำหรับสภาพแวดล้อมภายนอกของการพัฒนา พบว่ามีโอกาสในมิติด้านสิ่งแวดล้อมและการบริหารจัดการ โดยเฉพาะประเด็นเรื่องความก้าวหน้าทางการวิจัยด้านการจัดการสิ่งแวดล้อม และความมุ่งมั่นในการส่งเสริมอุตสาหกรรมเชิงนิเวศในระดับประเทศ อย่างไรก็ตาม ยังพบอุปสรรคในด้านการบริหารจัดการค่อนข้างมาก โดยเฉพาะประเด็นเรื่องความชัดเจนในการกำกับดูแลและการดำเนินการในระดับนโยบายของประเทศ จากผลการศึกษาผู้วิจัยได้นำเสนอแนวทางเพื่อการพัฒนานิคมอุตสาหกรรมบางชันสู่การเป็นเมืองอุตสาหกรรมเชิงนิเวศอย่างยั่งยืนภายใต้ 4 มุมมอง ตามหลักการ SBSC ประกอบด้วย 1) ด้านการเรียนรู้และพัฒนาได้แก่ การพัฒนาศักยภาพของบุคลากรที่เกี่ยวข้อง ทั้งในส่วนของการนิคมฯ สถานประกอบการ และชุมชน 2) ด้านการปรับปรุงกระบวนการภายใน ได้แก่ การวางแผนและกำหนดนโยบายที่ชัดเจน และกำกับดูแลคุณภาพสิ่งแวดล้อมตามข้อกฎหมาย รวมทั้งปรับปรุงและพัฒนากระบวนการผลิตด้วยความรู้และเทคโนโลยีใหม่ๆ 3) ด้านประสิทธิภาพการดำเนินการได้แก่ การมุ่งเน้นด้านประสิทธิภาพเชิงนิเวศ (Eco-efficiency) และ 4) ด้านชุมชน สังคม และสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การสร้างความร่วมมือในการพัฒนาร่วมกับชุมชนเพื่อความเข้าใจและสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างนิคมอุตสาหกรรมและชุมชน