การดำรงอยู่ของภูมิปัญญาท้องถิ่นท่ามกลางการแข่งขันในระบบตลาดเสรี : กรณีศึกษางานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัว ตำบลนาเรือง อำเภอนาเยีย จังหวัดอุบลราชธานี

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาภูมิหลังความเป็นมาและองค์ประกอบของภูมิปัญญาท้องถิ่นงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัว 2) ศึกษาการดำรงอยู่และเงื่อนไขการดำรงอยู่ของภูมิปัญญาท้องถิ่นงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัวท่ามกลางการแข่งขันในระบบเศรษฐกิจแบบตลาดในปัจจุบัน 3) วิเคราะห์แนวโน้มในอนาคตของการพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่นงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัว

ผลการศึกษาพบว่า

1) งานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัวเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการทอผ้าที่มีมายาวนาน ซึ่งพบในหลายชุมชนในจังหวัดอุบลราชธานี การทอผ้าในอดีตใช้ฝ้ายและเส้นไหมที่คนในท้องถิ่นผลิตขึ้นมาเอง และทำการทอด้วยกี่พื้นเมืองที่ชาวบ้านผลิตส่วนประกอบด้วยตนเอง ด้วยลักษณะของผ้าทอที่มีลวดลายละเอียดสวยงาม คล้ายกับลายของกาบบัว จึงได้รับการขนานนามในเวลาต่อมาว่า “ผ้ากาบบัว” ในอดีตคนในท้องถิ่นใช้ผ้ากาบบัวทั้งสำหรับสวมใส่ในชีวิตประจำวัน ในงานประเพณีต่างๆ และมอบเป็นของขวัญพิเศษให้กับแขกผู้มาเยี่ยมเยียน

2) การดำรงอยู่ของภูมิปัญญาท้องถิ่นงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัวท่ามกลางแข่งขันในระบบเศรษฐกิจแบบตลาด เกี่ยวข้องกับความพยายามในการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์จากผ้าทอในวิถีชีวิต ควบคู่ไปกับการปรับตัวในกระบวนการผลิตและวัตถุประสงค์ของการผลิตเป็นสำคัญ อีกทั้งยังมีการรวมกลุ่มกันเป็นกลุ่มสตรีทอผ้าเพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันและสร้างบรรยากาศที่กระตุ้นให้มีการผลิตอย่างต่อเนื่องในปริมาณมากพอที่จะจำหน่ายเป็นรายได้เสริม นอกจากนี้ ยังมีความพยายามการถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นการทอผ้าสู่รุ่นหลังทั้งระดับครัวเรือนและชุมชน

3) แนวโน้มการพัฒนาของงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัวในอนาคต มีความเกี่ยวข้องกับทั้งปัจจัยภายใน และปัจจัยภายนอก ปัจจัยภายในที่สำคัญ ได้แก่ ผู้ผลิต แหล่งวัตถุดิบและอุปกรณ์ที่ใช้ในการทอ รายได้จากการทอผ้า ความนิยมในการใช้ผ้ากาบบัวในชุมชน ความสนใจงานหัตถกรรมทอผ้ากาบบัวของคนรุ่นหลัง สำหรับปัจจัยภายนอกที่สำคัญ ได้แก่ ความต้องการสินค้าของผู้บริโภคภายนอกชุมชนที่เพิ่มขึ้น นโยบายของภาครัฐที่เกี่ยวข้อง และการสนับสนุนของภาคเอกชน

ข้อเสนอแนะจากการวิจัยนี้ 1) สถาบันการศึกษาควรส่งเสริมการจัดทำหลักสูตรภูมิปัญญาท้องถิ่นผ้ากาบบัว เพื่อให้คนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้อย่างเป็ นระบบขึ้นอันจะช่วยให้การสืบทอดภูมิปัญญานี้เป็นไปอย่างมีรูปธรรมยิ่งขึ้น 2) หน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องควรสนับสนุนให้มีการจัดการความรู้เกี่ยวกับภูมิปัญญาท้องถิ่นให้มีความชัดเจนและเป็นรูปธรรมยิ่งขึ้น และ 3) หน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องควรหาแนวทางในการปรับราคาผ้ากาบบัวของชาวบ้านให้สูงขึ้น เพื่อยกระดับรายได้ของผู้ทอให้ดีขึ้น