กระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการเลือกยุทธวิธีการดำรงชีพสู่ความยั่งยืน : ศึกษากรณีของชุมชนบ้านใจดี ตำบลหนองขาม อำเภอหนองหญ้าไซ จังหวัดสุพรรณบุรี

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบริบทภายในและภายนอกชุมชน รวมทั้งความเปราะบางที่เกี่ยวข้องกับการดำรงชีพของคนในชุมชน กระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการเลือกยุทธวิธีการดำรงชีพ และผลของกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการเลือกยุทธวิธีการดำรงชีพสู่ความยั่งยืน รูปแบบการวิจัยเป็นการวิจัยตามแนวทางเชิงคุณภาพ ในลักษณะของกรณีศึกษา ซึ่งเป็นการศึกษาเฉพาะกรณีของชุมชนบ้านใจดี ตำบลหนองขาม อำเภอหนองหญ้าไซ จังหวัดสุพรรณบุรี การรวบรวมข้อมูลทำโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ให้ข้อมูลหลัก (Key Informants Interview) คือ แกนนำและสมาชิกกลุ่มผู้ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมที่มีประสบการณ์สูง จำนวน12 ครัวเรือน และเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนา จำนวน 2 คน ควบคู่กับการสังเกตโดยตรงเกี่ยวกับบริบทของชุมชนและความเคลื่อนไหวต่างๆ ในการทำกิจกรรม โดยได้ทำการรวบรวมข้อมูลตั้งแต่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ.2555 ถึง 31 มกราคม พ.ศ. 2557 การวิเคราะห์ข้อมูลดำเนินการโดยการวิเคราะห์เนื้อหา การจำแนกประเภทของข้อมูล การสังเคราะห์ข้อมูล และการตีความแล้ว นำเสนอเชิงพรรณนา

ผลการวิจัย พบว่า ลักษณะของชุมชนมีสภาพเป็นชุมชนชนบท มีความหนาแน่นของประชากรต่ำ การตั้งบ้านเรือนกระจัดกระจาย ส่วนใหญ่ของสมาชิกชุมชนเป็นผู้อพยพหนีภัยแล้งจากจังหวัดบุรีรัมย์มาตั้งถิ่นฐานใหม่เพื่อหนีปัญหาความยากจน และมีการนำวิถีการดำรงชีพที่คุ้นเคยจากถิ่นเดิม คือ การปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและการทอผ้า มาปฏิบัติแล้วพัฒนาขึ้นมาจนสามารถรวมเป็นกลุ่มพัฒนาอาชีพได้ก้าวหน้าพอสมควร แต่ต่อมา กลับประสบปัญหาด้านการผลิต อันมาจากความเปราะบางบางประการ ได้แก่ ความอ่อนไหวของหนอนไหม ความแห้งแล้งของพื้นที่ การขาดเงินทุน การขาดความรู้ที่ดีในการผลิต อีกทั้งยังมีการแทรกแซงจากภายนอกที่เป็นภาคเอกชน จึงทำให้รวมตัวกันไม่ติด ประกอบกับได้เกิดโรคระบาดของหม่อนและไหม อันส่งผลให้สมาชิกหลายคนตัดสินเลิกปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและการทอผ้า แต่ก็ยังมีสมาชิกบางส่วนที่อดทน เรียนรู้ และพัฒนาอาชีพปลูกหม่อนเลี้ยงไหมต่อจนประสบความสำเร็จในปัจจุบันและสามารถนำไปสู่การดำรงชีพต่อไปได้

ลักษณะการเรียนรู้ของเกษตรกรผู้ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมในชุมชนใจดีเป็นการเรียนรู้โดยลงมือทำจริง ควบคู่กับการเรียนรู้โดยมีตัวแบบ ผ่านการสังเกตและเรียนรู้จากผู้อาวุโสที่มีประสบการณ์ มีการลองผิดลองถูกด้วยตนเอง แล้วนำมาปรับวิธีการให้เข้ากับยุคสมัย ด้วยการยอมรับสายพันธุ์ไหมและวิธีการเลี้ยงตามหลักวิชาการ ซึ่งได้รับการแนะนำทั้งจากหน่วยงานภาครัฐและบริษัทเอกชน จนประสบความสาเร็จเป็นที่ยอมรับ กลายเป็นตัวแบบให้คนยุคใหม่ ให้คนในชุมชนเห็นเป็นแบบอย่าง และประสบความสำเร็จหลายครัวเรือน ในขณะเดียวกัน มีบางครัวเรือนที่เลิกทำอาชีพปลูกหม่อนเลี้ยงไหมไปทาอาชีพอื่น และบางส่วนที่ทำกิจกรรมการดำรงชีพที่หลากหลาย เพื่อลดความเสี่ยงในการดำรงชีพ