ปัญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการขอรับสิทธิบัตรในข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์

Abstract

การให้ความคุ้มครองสิทธิบัตรยีน หรือสารสกัดที่ได้จากร่างกายมนุษย์ถือเป็นการประดิษฐ์ เกี่ยวกับข้อมูลพันธุกรรม ในสาขาเทคโนโลยีชีวภาพที่เกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิตโดยตรง หากนำความรู้ วิทยาการสาขานี้ไปใช้ประโยชน์ให้เหมาะสม สามารถสร้างคุณประโยชน์ด้านสาธารณสุข การแพทย์ อุตสาหกรรมยา และพัฒนาชีวิตมนุษย์ในการวินิจฉัยโรค หรือทดลองยาเพื่อใช้รักษาโรคที่เกิดจาก พันธุกรรมมนุษย์ หรือโรคร้ายสายพันธุ์ใหม่ได้ เพื่อเป็นการตอบแทนผู้ค้นคว้า นักวิจัย ในประโยชน์ที่ได้ จากยีนมนุษย์ จำเป็นต้องอาศัยกฎหมายสิทธิบัตรที่มุ่งประสงค์ต่อการคุ้มครองสิ่งประดิษฐ์ที่เกิดจาการ สร้างสรรค์ คิดค้น ทำขึ้น ด้วยมันสมองและฝีมือของมนุษย์ออกมาเป็นผลงานหรือผลิตภัณฑ์ อันเป็น ทรัพย์สินทางปัญญาของมนุษย์ แต่ความรู้และนวัตกรรมทางเทคโนโลยีชีวภาพนี้ เป็นสาเหตุสำคัญที่อาจ ก่อให้เกิดปัญหาการแสวงหาประโยชน์ในเชิงพาณิชย์ทั้งปัญหาด้านศีลธรรม จริยธรรม รวมถึงปัญหาจาก การตีความการปรับใช้กฎหมาย แต่อย่างไรก็ตาม หากประเทศไทยไม่สามารถปฎิเสธความก้าวหน้า ทางด้านเทคโนโลยีทางชีวภาพ และทางการแพทย์ได้จึงควรเปิดโอกาสให้มีการค้นคว้า วิจัย และคิดค้น ให้เกิดเป็นประโยชน์ไปพร้อมๆกับกำหนดนโยบาย หรือแนวทางการคุ้มครองการประดิษฐ์ด้านนี้เพื่อเป็น แรงผลักดันให้นักวิจัยไทย คิดค้นสิ่งประดิษฐ์ต่างๆ และมีหลักประกันว่าสิ่งที่ตนได้ลงทุนลงแรงคิดค้นมา นั้นจะได้รับความคุ้มครอง วิทยานิพนธิฉบับนี้มุ่งศึกษาประเด็นปัญหาที่เกิดขึ้น และเสนอแนวทางแก้ไข ปัญหาในประเด็นดังต่อไปนี้ 1. ปัญหาลักษณะของการได้มา และความหมายของจุลชีพ หรือวัตถุชีวภาพอื่นที่เกี่ยวกับ ข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์ที่อาจขอรับสิทธิบัตรได้กฎหมายสิทธิบัตรของประเทศไทย ตามพระราชบัญญัติ สิทธิบัตร พ.ศ.2522 มาตรา 9 ไม่มีการบัญญัติห้ามไว้โดยชัดแจ้งว่า ห้ามมิให้มีการขอรับสิทธิบัตรยีนใน ร่างกายมนุษย์ หรือสารสกัดที่ได้จากร่างกายของมนุษย์ อีกทั้งมาตรา 9 (1) ยกเว้นไม่ให้ความคุ้มครองแก่ จุลชีพ และส่วนประกอบของจุลชีพที่มีตามธรรมชาติสัตว์ พืช หรือสารสกัดจากสัตว์ หรือพืช แต่หาก สารสกัดที่ได้จากร่างกายของมนุษย์ หรือส่วนประกอบในร่างกายมนุษย์นั้น มีลักษณะทางชีววิทยาคล้าย กับจุลชีพ หรือมีลักษณะเป็นจุลชีพที่ไม่ได้อยู่ตามธรรมชาติ แต่มีลักษณะเป็นจุลชีพที่มนุษย์สร้างขึ้น คิดค้นให้มีขึ้น ประดิษฐ์จากฝีมือและสติปัญญาของมนุษย์และตามพระราชบัญัติสิทธิบัตรไทย ไม่ได้ กล่าวถึงยีนในร่างกายมนุษย์ หรือสารสกัดที่ได้จากร่างกายของมนุษย์แต่อย่างใดว่า เป็นสิ่งที่ สามารถขอรับสิทธิบัตรได้หรือไม่ อีกทั้งไม่มีหลักการพิจารณาที่ชัดเจนในการประดิษฐ์ดังกล่าว ว่า เป็นวัตถุชีวภาพที่สามารถขอรับความคุ้มครองสิทธิบัตรได้หรือไม่ ดังนั้น อาจเกิดปัญหาในการีความหมายได้ว่ายีนในร่างกายมนุษย์ หรือสารสกัดที่ได้จากร่างกายของมนุษย์ สิ่งเหล่านี้ควรเป็นวัตถุ ชีวภาพที่เข้าหลักเกณฑ์ที่สามารถขอรับความคุ้มครองสิทธิบัตรได้เนื่องจากแนวปฎิบัติกฎหมาย ต่างประเทศพบว่า มีการจดทะเบียนสิทธิบัตรให้ความคุ้มครองประดิษฐ์เกี่ยวข้องกับข้อมูลพันธุกรรม มนุษย์ เช่น ยีน เซลล์ ดีเอ็นเอ สารพันธุกรรมของมนุษย์จำนวนมาก และถือเป็นการประดิษฐ์ที่นำไป ปรับใช้ประโยชน์ในการวินิจฉัยโรค หรือทดลองการใช้ยารักษาโรคใหม่ๆ ที่ได้จากการค้นพบและรู้จัก ยีนดังกล่าว จึงควรปรับใช้กฎหมายเกี่ยวกับการให้สิทธิบัตรยีนในร่างกายมนุษย์ หรือสารสกัดที่ได้ จากร่างกายของมนุษย์ ที่ถูกสร้างโดยมนุษย์เข้าไปเกี่ยวข้องไม่ว่าจะกระบวนการอย่างใดอย่างหนึ่ง ให้ได้มาซึ่งสารสกัด หรือสิ่งอื่นใดที่เกิดจากการนำข้อมูลพันธุกรรมของมนุษย์มาปรับแต่ง ต่อยอด หรือพัฒนาจนเกิดเป็นสิ่งใหม่ที่มีได้มีอยู่แล้วตามธรรมชาติซึ่งอาจมีโครงสร้างและลักษณะทาง พันธุกรรมเหมือนกับเซลล์เดิมของสิ่งมีชีวิต ไม่ถือว่าเป็นจุลชีพ หรือส่วนประกอบของจุลชีพที่มีตาม ธรรมชาติ 2. ปัญหาความหมายของการประดิษฐ์ที่เกี่ยวกับข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์กฎหมายสิทธิบัตร ไทย ได้ให้ความคุ้มครองแก่การประดิษฐ์ต้องเป็นสิ่งที่ถูกคิดค้นขึ้นใหม่ คิดค้นทำขึ้น สร้างสรรค์ ด้วย สติปัญญาและฝีมือมนุษย์ แต่หากเป็นสิ่งที่ถูกค้นพบจากสิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติโดยมนุษย์เพียงเข้าไป ค้นพบเท่านั้น ไม่ถือว่าเป็นการประดิษฐ์ที่จะเข้าเงื่อนไขตามกฎหมายสิทธิบัตรไทย ซึ่งตาม พระราชบัญญัติสิทธิบัตร พ.ศ.2522 ไม่มีกฎหมายเกี่ยวกับการประดิษฐ์ข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์เช่น ยีน เซลล์ ดีเอ็นเอ สารพันธุกรรม กำหนดไว้เป็นการเฉพาะ แต่ใช้หลักการพิจารณาการประดิษฐ์ที่เป็น หลักเกณฑ์ทั่วไป จากบทนิยามตามมาตรา 3 แห่งพระราชบัญญัติสิทธิบัตรมาปรับใช้ โดยไม่ได้ตีความ ความหมายครอบคลุมถึงการประดิษฐ์ที่เกี่ยวกับข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์ ว่าเป็นการประดิษฐ์ที่อาจขอรับ สิทธิบัตรได้อย่างชัดเจนอย่างไร จึงควรกำหนดกฎหมายเกี่ยวกับการประดิษฐ์ข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์ ไว้เป็นการเฉพาะเป็นบท พิจารณาการประดิษฐ์ นอกเหนือจากหลักการพิจารณาการประดิษฐ์ที่เป็นหลักเกณฑ์ทั่วไป และระบุให้ ชัดเจนถึงหลักการพิจารณาว่า สิ่งเหล่านี้ หรือสิ่งอื่นใดที่มีลักษณะใกล้เคียง คล้ายคลึง หรือแตกต่างจาก ยีนในร่างกายมนุษย์ หรือสารสกัดที่ได้จากร่างกายของมนุษย์ โดยให้รายละเอียดถึงรูปร่าง ลักษณะ คุณสมบัติในระดับโมเลกุลทางชีวภาพ ไว้เพื่อเป็นหลักในการพิจารณาสิ่งอื่นที่อาจมีขึ้นได้ในอนาคต ให้ สามารถใช้พิจารณาสิ่งเหล่านั้นได้ โดยไม่ต้องอาศัยการตีความเพื่อปรับใช้ให้เกิดปัญหา 3. ปัญหาการประดิษฐ์ที่ขัดต่อความสงบเรียบร้อยและศีลธรรมอันดีของประชาชน การ ประดิษฐ์เกี่ยวข้องกับข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์ เช่น ยีน เซลล์ ดีเอ็นเอ สารพันธุกรรม สารสกัดที่ได้จาก ร่างกายของมนุษย์กฎหมายสิทธิบัตรไทยไม่ปรากฎแนวปฎิบัติและคำพิพากษาคดีใดในการพิจารณา เรื่องการประดิษฐ์ที่ขัดต่อความสงบเรียบร้อย หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน และไม่ปรากฎการใช้หลัก ศีลธรรมเข้ามาปรับกับลักษณะการประดิษฐ์ว่าขัดหรือที่ไม่ขัดต่อความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดี อนามัยหรือสวัสดิภาพของประชาชน ตามมาตรา 9 (5) แต่อย่างใด จึงควรกำหนดแนวทางให้ชัดเจน สำหรับการประดิษฐ์เกี่ยวข้องกับข้อมูลพันธุกรรมมนุษย์ที่อาจมีปัญหาถกถียงทางศีลธรรม เพื่อประโยชน์ สำหรับการประดิษฐ์ที่มาขอรับสิทธิบัตร