พลวัตการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติบนพื้นฐานทุนทางสังคมในชุมชนคลองทะเล จังหวัดพังงา

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษากระบวนการเคลื่อนไหวของกลุ่ม ชาวบ้านและพลวัตของการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติโดยชุมชน บนพื้นฐานทุนทางสังคมในชุมชน คลองทะเล 2) เพื่อศึกษาลักษณะของทุนทางสังคมที่ชุมชนน ามาใช้ขับเคลื่อนการปกป้อง ทรัพยากรธรรมชาติ 3) เพื่อศึกษาผลของการน าทุนทางสังคมมาใช้ขับเคลื่อนในกระบวนการปกป้อง ทรัพยากรธรรมชาติในชุมชน การด าเนินการวิจัยเป็นไปตามแนวทางการวิจัยเชิงคุณภาพ รวบรวม ข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกกับผู้ให้ข้อมูลที่ส าคัญ 15 ราย และการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการท าความเข้าใจกับความหมาย การจัดหมวดหมู่ การวิเคราะห์หาความเชื่อมโยง การสังเคราะห์และการตีความเพื่อเปรียบเทียบกับแนวคิดที่เกี่ยวข้องและบริบทของพื้นที่ศึกษา

ผลการศึกษาพบว่า ชาวบ้านในชุมชนคลองทะเลมีการเคลื่อนไหวอย่างเป็นกระบวนการและ มีพลวัตในการพยายามปกป้องทรัพยากรธรรมชาติจากการบุกรุกของกลุ่มทุนและส่งผลกระทบต่อวิถี การดำรงชีวิตของคนในชุมชน โดยอาศัยทุนทางสังคมเป็นฐานในการขับเคลื่อน ทุนทางสังคมของ ชุมชนคลองทะเลมี 2 ประเภท คือ 1) ทุนทางสังคมที่มีอยู่เดิมภายในชุมชน เป็นความสัมพันธ์ที่ยึดโยง ด้วยระบบคิดตามความเชื่อในหลักศาสนาอิสลามและความเป็นเครือญาติ ซึ่งส่งผลให้คนในชุมชนมี การผูกโยงเป็นเครือข่ายผ่านกิจกรรมทางศาสนาและทางสังคม โดยมีการผลิตซ้ำค่านิยม บรรทัดฐาน ทางสังคม และความเป็นกลุ่มก้อนของคนในชุมชน 2) ทุนทางสังคมที่เชื่อมโยงเป็นเครือข่ายกับ ภายนอกชุมชน ซึ่งเกิดขึ้นผ่านการสนับสนุน/ช่วยเหลือของกลุ่มและองค์การภายนอก กลุ่มและ องค์การเหล่านี้มีปฏิสัมพันธ์ต่อกัน ผ่านการพูดคุย แลกเปลี่ยนความคิดและเรียนรู้ แล้วพัฒนาต่อ นำไปสู่การปฏิบัติ ที่ปรากฏในรูปของปฏิบัติการภาคประชาสังคมที่ถูกใช้เป็นกลไกในการเคลื่อนไหว

เพื่อปกป้องทรัพยากรธรรมชาติที่เชื่อมโยงกับการดำรงชีพของคนในชุมชน ด้วยการต่อรองกับกลุ่มทุน ที่บุกรุกมาใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และเจ้าหน้าที่ภาครัฐบางส่วนที่เอื้อประโยชน์ต่อกลุ่มทุนในนามของ การพัฒนา แต่เป็นรูปแบบที่ไม่พึงปรารถนาของสมาชิกชุมชน ผลของการเคลื่อนไหวบนฐานของทุน ทางสังคมนี้ช่วยเพิ่มศักยภาพของชาวบ้านในการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติ อันนำไปสู่การรักษาสิทธิ ของชุมชนและสร้างความเป็นธรรมทางสังคมแก่สมาชิกชุมชน แม้จะมีผลลัพธ์ในลักษณะที่ย้อนแย้ง ทางสังคมบ้างซึ่งสะท้อนผ่านการแบ่งฝักแบ่งฝ่ายของคนในท้องถิ่นด้วยก็ตาม

ข้อเสนอแนะจากการศึกษานี้คือ ชุมชนท้องถิ่นแต่ละชุมชนควรมีการจัดการความรู้เกี่ยวกับ ทุนทางสังคมและการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติ ควบคู่กับการประสานสร้างความร่วมมือและ แสวงหาข้อตกลงระหว่างกลุ่มคนที่มีความคิดเห็นแตกต่างกัน ในขณะที่บทบาทของรัฐควรเน้นการ สร้างความไว้วางใจกับคนในท้องถิ่นและภาคประชาสังคม ผ่านกระบวนการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขัน ของประชาชน และต้องให้ข้อมูลประกอบการตัดสินใจของคนในท้องถิ่นอย่างถูกต้อง เพื่อให้โครงการ พัฒนาต่าง ๆ เป็นไปด้วยความชอบธรรม และไม่เกิดความขัดแย้งกับประชาชนในพื้นที่ตามมาจนไม่ สามารถจัดการได้