การวิเคราะห์นโยบายสาธารณะเชิงประจักษ์ : ศึกษาปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อนโยบายการประถมศึกษาของไทย (พ.ศ. 2523-2527)

Abstract

การศึกษาปัจจัยกำหนดที่ส่งผลกระทบต่อนโยบายและผลของนโยบายการประถมศึกษาของไทย เป็นการศึกษาเชิงประจักษ์โดยใช้แนวคิดเชิงระบบเป็นกรอบใหญ่ในการวิเคราะห์ เพื่ออธิบายความสัมพันธ์ระหว่างการกำหนดนโยบายการประถมศึกษาของไทยกับปัจจัยสิ่งแวดล้อมทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ซึ่งจะเป็นแนวทางสำคัญในการกำหนดนโยบายการประถมศึกษาให้สอดคล้องกับความต้องการและการสนับสนุนของประชาชนในท้องถิ่น ในการศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยกำหนดให้ฐานะทางเศรษฐกิจของประชาชน ความเป็นเมือง และความเป็นอุตสาหกรรม เป็นดัชนีในการวัดปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม และกำหนดให้การมีส่วนร่วมทางการเมืองโดยการใช้สิทธิเลือกตั้งของประชาชนเป็นดัชนีวัดปัจจัยทางการเมือง ส่วนนโยบายการประถมศึกษาทำการวัดด้วยปัจจัยที่เกี่ยวกับคุณภาพการเรียนการสอน ได้แก่ ค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อนักเรียน เงินเดือนเฉลี่ยของครู วุฒิครู และอัตราส่วนนักเรียนต่อครู สำหรับผลของนโยบายการประถมศึกษาทำการวัดด้วยอัตราส่วนนักเรียนเหลือรอด อัตราส่วนนักเรียนเรียนต่อชั้น ม.1 และอัตราส่วนนักเรียนในบัญชีโรงเรียน ทั้งนี้โดยใช้ข้อมูลทุติยภูมิระดับจังหวัดเป็นฐานในการวิเคราะห์ การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ดังกล่าววิเคราะห์ด้วยเทคนิคสหสัมพันธ์ ทั้งสหสัมพันธ์แบบง่ายและสหสัมพันธ์บางส่วน และการวิเคราะห์ถดถอยพหุคูณ พร้อมด้วยการวิเคราะห์แคนนอนิคอล เพื่อตรวจสอบความแกร่งของความสัมพันธ์ดังกล่าว.

อย่างไรก็ตาม ในการศึกษาครั้งนี้แม้ว่าจุดมุ่งหมายหลักจะเป็นการศึกษาเชิงประจักษ์ก็ตาม แต่เพื่อให้การศึกษามีความสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ผู้วิจัยจึงทำการศึกษาเชิงคุณภาพเป็นพื้นฐานของการศึกษาเชิงประจักษ์ไว้ด้วย โดยทำการสัมภาษณ์ผู้บริหารการประถมศึกษาระดับต่าง ๆ ทั้งระดับชาติ ระดับจังหวัด ระดับอำเภอ และระดับกลุ่มโรงเรียน แนวทางการสัมภาษณ์เกี่ยวข้องกับกระบวนการกำหนดนโยบายและการจัดสรรงบประมาณ เพื่อตรวจสอบว่าการกำหนดนโยบายและการจัดสรรงบประมาณมีความสัมพันธ์อย่างไรบ้างกับปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม โดยเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการตอบสนองความต้องการและการสนับสนุนของประชาชนในท้องถิ่น ในการเลือกกลุ่มตัวอย่างเพื่อทำการสัมภาษณ์ นอกจากระดับชาติซึ่งเลือกสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติเป็นประชากรตัวอย่างแล้ว ในระดับอื่น ๆ ได้ทำการคัดเลือกจากจังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยพิจารณาจากความแตกต่างทางฐานะเศรษฐกิจระหว่างระดับต่ำ ระดับกลาง และระดับสูงเป็นเกณฑ์ พร้อมทั้งพิจารณาที่ตั้งของจังหวัดที่เลือกเป็นประชากรตัวอย่างให้มีลักษณะกระจายครอบคลุมพื้นที่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จากหลักเกณฑ์ดังกล่าวจังหวัดที่ได้รับการคัดเลือก คือ จังหวัดนครราชสีมา สกลนคร และศรีสะเกษ ซี่งเป็นตัวแทนจังหวัดที่มีฐานะทางเศรษฐกิจระดับสูง กลาง และต่ำ ตามลำดับ ผลการวิเคราะห์เชิงคุณภาพแสดงให้เห็นว่า การกำหนดนโยบายการประถมศึกษาของไทยมีความสัมพันธ์กับปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมอย่างน่าสนใจ ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญในการวิเคราะห์เชิงประจักษ์ต่อไป ผลการวิเคราะห์เชิงประจักษ์พบว่า.

1. ปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม มีบทบาทสำคัญในการอธิบายผลของนโยบายการประถมศึกษา โดยเฉพาะรายได้มีอิทธิพลโดยอิสระต่ออัตราส่วนนักเรียนเรียนต่อชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1.

2. ปัจจัยทางการเมือง ได้แก่ การมีส่วนร่วมทางการเมืองไม่สามารถอธิบายหรือมีส่วนเกี่ยวข้องกับผลของนโยบายการประถมศึกษาไม่ว่าในมิติใดทั้งสิ้น

3. นโยบายการประถมศึกษามีบทบาทสำคัญในการอธิบายผลของนโยบายการประถมศึกษา โดยเฉพาะค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อนักเรียนและอัตราส่วนนักเรียนต่อครู มีอิทธิพลโดยอิสระต่ออัตราส่วนนักเรียนในบัญชีโรงเรียน และเงินเดือนเฉลี่ยของครูและวุฒิครูมีอิทธิพลโดยอิสระต่ออัตราส่วนนักเรียนเรียนต่อชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1.

4. ปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคมมีบทบาทสำคัญในการอธิบายนโยบายการประถมศึกษา โดยตัวแปรทุกตัวในปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคมมีน้ำหนักในการอธิบายตัวแปรทุกตัวในชุดนโยบายการประถมศึกษาได้โดยอิสระ ยกเว้นตัวแปรรายได้กับตัวแปรอัตราส่วนนักเรียนต่อครู

5. ปัจจัยทางการเมือง ได้แก่ การมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน สามารถอธิบายนโยายการประถมศึกษาในมิติเงินเดือนเฉลี่ยของครู และวุฒิครู ได้โดยอิสระ

6. ปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม มีความสัมพันธ์ต่ำกับการมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน

7. นโยบายการประถมศึกษาทั้งชุดสามารถอธิบายผลของนโยบายการประถมศึกษาได้สูงกว่าปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม

ผลการศึกษานี้แสดงให้เห็นว่าทฤษฎีระบบที่ใช้เป็นกรอบในการศึกษาสามารถอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างการกำหนดนโยบายการประถมศึกษากับสภาพแวดล้อมทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ได้อย่างชัดเจน และผู้วิจัยได้เสนอตัวแบบสำหรับวิเคราะห์นโยบายการประถมศึกษาของไทยที่เป็นผลจากการค้นพบในครั้งนี้ไว้ในวิทยานิพนธ์นี้ด้วย.