การบังคับชำระหนี้ด้วยสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลาย

Abstract

ดุษฎีนิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการบังคับชำระหนี้ด้วยสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลายของประเทศไทยและต่างประเทศ ตลอดจนแนวคิด ทฤษฎีและหลักการที่เกี่ยวข้อง เพื่อใช้วิเคราะห์แนวทางการบังคับชำระหนี้ด้วยสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลายที่สอดคล้องกับกฎหมายล้มละลายและบริบทต่าง ๆ ของประเทศไทย วิธีการศึกษาในครั้งนี้เป็นวิธีการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Study) โดยแบ่งการศึกษาออกเป็น 2 รูปแบบ กล่าวคือ 1) ค้นคว้ารวบรวมจากข้อมูลที่เกี่ยวข้องจากเอกสารวิชาการ (Documentary Analysis) 2) สัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) ผู้เชี่ยวชาญที่เกี่ยวข้อง 7 กลุ่ม จำนวนกลุ่มละ 2 คน ผลการศึกษาพบว่า ประเด็นแรก ปัญหาเรื่องความรู้ ความเชี่ยวชาญของเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ในการจัดการสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้า พบว่าแม้พระราชบัญญัติล้มละลาย พุทธศักราช 2483 มาตรา 139 จะไม่ปิดโอกาสให้มีการแต่งตั้งภาคเอกชนเข้ามาเป็นเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ เช่นเดียวกับกฎหมายล้มละลายของสหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักรและประเทศญี่ปุ่นก็ตาม แต่ด้วยบริบทของประเทศไทยที่ยังขาดความเชื่อมั่นภาคเอกชนประกอบกับยังไม่มีองค์กรวิชาชีพที่ทำหน้าที่ในการกำกับดูแล จึงเห็นควรแก้ปัญหาดังกล่าวโดยแบ่งออกเป็นสองระยะดังนี้ ระยะสั้น เสนอให้มีการแต่งตั้งผู้ช่วยเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์โดยอาศัยบทบัญญัติมาตรา 6 ประกอบกับมาตรา 139 แห่งพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. 2483 เปิดโอกาสให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์สามารถมอบหมายบุคคลอื่นให้ปฏิบัติหน้าที่ในการจัดการกิจการและทรัพย์สินของลูกหนี้ในคดีล้มละลายได้ แต่การแต่งตั้งผู้ช่วยเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์นั้นควรจำกัดไว้เฉพาะการจัดการกิจการหรือทรัพย์สินของลูกหนี้ที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์มอบหมายเป็นรายกรณี ๆ ไปเท่านั้น รวมถึงการกำหนดคุณสมบัติของภาคเอกชนที่เข้ามาเป็นผู้ช่วยเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ในการจัดการสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลาย ระยะยาว ควรมีการจัดตั้งองค์กรที่หน้าที่กำหนดมาตรฐานและควบคุมภาคเอกชนที่มีความประสงค์จะเข้ามาทำหน้าที่เป็นเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ภาคเอกชนเช่นเดียวกับ Insolvency Practitioner ของสหราชอาณาจักร ประเด็นที่สอง ปัญหาเรื่องการประเมินมูลค่าสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้า พบว่ากฎหมายล้มละลายของทั้งสหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักรและประเทศญี่ปุ่น ได้แต่งตั้งภาคเอกชนที่มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ เพื่อทำให้หน้าที่ในการจัดการซึ่งรวมถึงการประเมินมูลค่าและจำหน่ายสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้า แต่ในส่วนของประเทศไทยนั้นยังขาดบุคคลผู้มีความรู้ ความเชี่ยวชาญดังกล่าว จึงเห็นควรจัดลำดับวิธีการประเมินมูลค่าแบบพื้นฐานที่เหมาะสมสำหรับสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าเพื่อให้สะดวกและง่ายต่อการประเมินมูลค่า ประเด็นที่สามคือ ปัญหาเรื่องการขายสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้า พบว่าแม้พระราชบัญญัติล้มละลาย พุทธศักราช 2483 มาตรา 123 จะเปิดโอกาสให้สามารถขายทรัพย์สินของลูกหนี้ในคดีล้มละลายด้วยวิธีการอื่นนอกเหนือจากการขายทอดตลาดก็ตาม แต่ไม่มีบทบัญญัติ ระเบียบหรือกฎกระทรวงใดกำหนดการขายด้วยวิธีการอื่นไว้ชัดแจ้ง ทำให้ในทางปฏิบัติการขายสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้ามักใช้วิธีการขายทอดตลาดหรือขายในที่ประชุมเจ้าหนี้ อันแตกต่างกับสหรัฐอเมริกาและประเทศญี่ปุ่นได้นำวิธีการรูปแบบอื่นนอกเหนือจากการขายทอดตลาดรูปแบบปกติ ซึ่งเรียกว่า “Stalking Horse Bids” มาใช้กับการขายสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลาย โดยวิธีการดังกล่าวมีลักษณะผสมผสานระหว่างการขายโดยเฉพาะเจาะจงกับการขายทอดตลาดแบบปกติทำให้มีความเหมาะสมกับการขายสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าซึ่งเป็นทรัพย์สินอันมีลักษณะพิเศษกล่าวคือจะมีมูลค่าสูงเป็นพิเศษก็ต่อเมื่ออยู่ในแวดวงธุรกิจและอุตสาหกรรมเดียวกัน จึงเห็นควรให้ประยุกต์วิธีการขายทอดตลาดแบบ “Stalking Horse Bids” ให้สอดคล้องกับบริบทของประเทศไทย ดังนั้นเพื่อให้การบังคับชำระหนี้ด้วยสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลายมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลสูงสุด ผู้เขียนจึงมีข้อเสนอแนะดังต่อไปนี้ 1) แก้ไขเพิ่มเติมระเบียบกระทรวงยุติธรรมว่าด้วยการบังคับคดีล้มละลายและการชำระบัญชี พุทธศักราช 2520 ในเรื่องของการแต่งตั้งผู้ช่วยเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ อำนาจและหน้าที่ การกำหนดค่าบำเหน็จ การกำกับและดูแล การวางเงินประกัน รวมถึงคุณสมบัติเบื้องต้นของผู้ช่วยเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ และกำหนดวิธีการขายด้วยวิธีการพิเศษไว้โดยชัดแจ้ง 2) ปรับปรุงคู่มือการประเมินมูลค่า กรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ ด้วยการเพิ่มเรื่องแนวทางการประเมินมูลค่าสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าโดยจัดลำดับวิธีการประเมินมูลค่าแบบพื้นฐานตามความเหมาะสมของสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้า 3) พัฒนาระบบและกลไกสำหรับการกำกับ ดูแลและควบคุมมาตรฐานของภาคเอกชนในการเข้ามามีส่วนร่วมเป็นคนกลางสำหรับการจัดการกิจการและทรัพย์สินของลูกหนี้ในคดีล้มละลาย 4) ส่งเสริมให้เจ้าพนักงานเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ ในการจัดการกิจการและทรัพย์สิน 5) พัฒนาระบบสารสนเทศที่มีความเชื่อมโยงระหว่างหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐ เพื่อให้การบังคับชำระหนี้ด้วยสิทธิบัตรและเครื่องหมายการค้าในคดีล้มละลายมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

This dissertation aims to study the enforcement of debt repayment through patents and trademarks in bankruptcy cases in Thailand and other country, as well as the relevant concepts, theories, and principles. The study seeks to analyze approaches for enforcing debt repayment through patents and trademarks in bankruptcy cases in consistent with bankruptcy laws and the contexts of Thailand. The research employs a qualitative methodology, divided into two approaches: (1) documentary research by gathering relevant information from academic documents and (2) in-depth interviews with seven groups of experts, with two individuals in each group. The study reveals the following key findings: 1) The Issue of Knowledge and Expertise of Bankruptcy Trustees in Managing Patents and Trademarks. Although Section 139 of the Bankruptcy Act B.E. 2483 (1940) does not allow to appoint private-sector or individuals to be official receiver, similar to practices in the United States of America, the United Kingdom, and Japan, the context in Thailand there is a lack of confidence in private-sector entities and the absence of a professional regulatory body. To address these issues, a two-phase solution is proposed: (1) Short-term Solution: Appoint assistant official receiver under the Sections 6 and 139 of the Bankruptcy Act B.E. 2483. This would allow official receiver to delegate specific duties in managing debtors’ businesses and assets on a case-by-case basis. The qualifications of private-sector assistants involved in managing patents and trademarks should also be clearly defined. (2) Long-term Solution: Establish an organization responsible for setting standards and regulating private-sector entities acting as official receiver, akin to the Insolvency Practitioner framework in the United Kingdom. 2) The Issue of Patent and Trademark Valuation. In the United States, the United Kingdom, and Japan, private-sector professionals with expertise are appointed to handle the valuation and sale of patents and trademarks. However, Thailand lacks such professionals. A fundamental valuation methodology suitable for patents and trademarks should be developed to facilitate straightforward and practical valuation. 3) The Issue of Selling Patents and Trademarks. While Section 123 of the Bankruptcy Act B.E. 2483 permits the sale of debtor assets through methods other than public auction, the lack of specific regulations or ministerial guidelines for alternative sales methods, in practice, the sale of trademark and patent is often conduct through Public auction or in meeting of creditor. This contrasts with the United States and Japan, where methods like "Stalking Horse Bids" are employed. These methods combine specified sales with traditional public auctions, making them particularly suitable for high-value assets like patents and trademarks, whose value often depends on their relevance within the same industry. Adapting the “Stalking Horse Bids” approach to Thailand’s context is recommended. To enhance the efficiency and effectiveness of debt enforcement through patents and trademarks in bankruptcy cases, the researcher (this research) suggest that: 1) Amend the Ministry of Justice regulations on bankruptcy enforcement and liquidation B.E. 2520 (1977) to include provisions for appointing assistant official receiver, authority and duties, commission, regulation mechanisms, deposit payment, and required qualifications of official receiver and explicit methods for specified sales. 2) Revise the Intellectual Property Valuation Handbook of the Department of Intellectual Property, Ministry of Commerce, Adding guideline valuation of patent and trademark by ranking basic valuation methods based on suitability of patent and trademark. 3) Develop systems and mechanisms to regulate and control the standards of private-sector entities acting as intermediaries in managing debtors’ businesses and assets in bankruptcy cases. 4) Promote knowledge and expertise among official receiver in managing businesses and assets. 5) Enhance information systems for better integration and coordination among government agencies, thereby improving the efficiency of debt enforcement through patents and trademarks in bankruptcy cases.