การคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นในการมาปรับใช้กับสมุนไพรไทย

Abstract

ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันมีการพัฒนาเจริญก้าวหน้าในทางเศรษฐกิจและทางวิทยาศาสตร์ไป อย่างรวดเร็ว แต่อย่างไรก็ตามกระแสแห่งการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์ในทรัพยากรชีวภาพอย่าง ยั่งยืนและเพื่อการรักษาทรัพยากรชีวภาพอย่างสมดุลกลับมีมากขึ้น ทุกคนต่างคำนึงถึงความสำคัญ ของภูมิปัญญาท้องถิ่นในการปรับใช้กับพืชสมุนไพร ที่เป็นองค์ความรู้จากการใช้ทักษะ ความรู้ หรือ ประสบการณ์ของคนในชุมชนท้องถิ่นนั้นๆจากการเรียนรู้ การแก้ปัญหา ตลอดจนทักษะเหล่านั้นได้ ถ่ายทอดจากคนอีกรุ่นหนึ่งสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง โดยพืชสมุนไพรนั้นมีประโยชน์นานัปการต่อการดำรงชีพ และประเทศที่พัฒนาแล้วได้เข้ามาศึกษา วิจัย ในพืชสมุนไพรของประเทศที่กำลังพัฒนา เพราะ ประเทศที่พัฒนาแล้วมีความคิดในเรื่องของการใช้พืชสมุนไพรอันเป็นทรัพยากรชีวภาพในภูมิปัญญา ท้องถิ่นนั้นเป็น สมบัติสาธารณะ หรือ (Public Domain) ซึ่งทุกคนสามารถเข้าไปใช้ประโยชน์ในพืช สมุนไพรที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นได้

ต่างจากแนวความคิดของประเทศที่กำลังพัฒนาที่มีแนวความคิดในเรื่องของภูมิปัญญา ท้องถิ่นนั้นเป็นสิ่งที่หวงแหนหวงกั้นไม่อาจให้ใครเข้ามาใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับสมุนไพรได้ ด้วย การหามาตรการต่างๆมาเพื่อคุ้มครองและการอนุรักษ์ในภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับสมุนไพร ซึ่งการ เข้ามาแสงหาผลประโยชน์โดยมิชอบ และการคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นตามกฎหมายทรัพย์สินทาง ปัญญา โดยปราศจาการรับรู้การเป็นเจ้าของในภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับสมุนไพรอย่างแท้จริง

ในส่วนของการคุ้มครองภูมปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับการใช้พืชสมุนไพรของประเทศไทยนั้น มี แนวคิดในเรื่องของภูมิปัญญาท้องถิ่นว่าเป็น สิทธิของชุมชน ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 66 ที่ให้ความคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นโดยคนในชุมชนและท้องถิ่นต่างมีสิทธิที่จะ หวงแหนมิให้มีการแสวงหาผลประโยชน์โดยมิชอบในสมุนไพรไทย เพราะประเทศไทยนั้นไม่มี กฎหมายที่สามารถคุ้มครองในภูมิปัญญาท้องถิ่นไว้โดยตรง จะมีแต่เพียงบทกฎหมายใกล้เคียงบางบท เท่านั้นที่จะสามารถน ามาปรับใช้ในภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับสมุนไพรไทย ได้แก่ พระราชบัญญัติ คุ้มครองพันธ์พืช พ.ศ.2542 ที่มุ่งประสงค์แต่เพียงในการคุ้มครองพันธ์พืชพื้นเมืองท้องถิ่น พันธ์พืช ทั่วไป และพันธ์พืชใหม่เท่านั้น ซึ่งไม่อาจคุ้มครองในองค์ความรู้ของภูมิปัญญา ท้องถิ่นได้โดย เฉพาะเจาะจง และอีกกฎหมายที่สามารถให้ความคุ้มครองได้ คือ พระราชบัญญัติคุ้มครองและ ส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก พ.ศ.2542 ซึ่งได้ให้ความคุ้มครองพืช สมุนไพรเฉพาะเพียงตำหรับยาสมุนไพร และรวมถึงแหล่งการอนุรักษ์สมุนไพรและภูมิปัญญา

การแพทย์แผนไทยเท่านั้น และได้ศึกษาถึงมาตรการการคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นของต่างประเทศ ได้แก่ ประเทศสหรัฐอเมริกา สาธารณรัฐประชาชนจีน และประเทศอินเดีย เพื่อมาปรับใช้กับประเทศ ไทย

ดังนั้นประเทศไทยในฐานะรัฐภาคีขององค์การระหว่างประเทศจึงต้องปฏิบัติตาม ความตกลง ทางการค้าระหว่างประเทศและทรัพย์สินทางปัญญา (TRIPs) และปฏิบัติตามอนุสัญญาความ หลากหลายทางชีวภาพ (CBD) ในเรื่องของความคุ้มครองในภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับการนำไปใช้กับ สมุนไพรเพื่อการอนุรักษ์อย่างยั่งยืนและสมดุล อันเกี่ยวกับสิ่งที่จะขอรับความคุ้มครองในเรื่องของ สิทธิบัตร ที่เป็นกฎหมายที่ให้ความคุ้มครองในสิ่งประดิษฐ์ทุกสาขาการประดิษฐ์ แต่ไม่อาจให้ความ คุ้มครองในสิทธิบัตรอันเกี่ยวกับพืชและสัตว์ได้อย่างไรก็ตาม การคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับ สมุนไพรนั้น อาจใช้การคุ้มครองในพันธ์พืช อันเป็นระบบกฎหมายเฉพาะ (Sui Generis System) โดยเลือกระบบในการคุ้มครองได้ทั้งภายใต้ระบบกฎหมายสิทธิบัตร หรือกฎหมายเฉพาะ ระบบใด ระบบหนึ่ง หรืออาจใช้ทั้งสองระบบก็ได

จากการศึกษาพบว่าการคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับพืชสมุนไพรไทยนั้น จะต้อง กระทำทั้งกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศ แม้ว่าระบบกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญาที่มี อยู่ในปัจจุบันจะสามารถคุ้มครองได้บางกรณีเท่านั้น แต่ไม่สามารถคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับ พืชสมุนไพรไทยเพื่อให้มีประสิทธิภาพ เนื่องจากวัตถุประสงค์ในการคุ้มครองนั้นมีความแตกต่างกัน ดังนั้นการสร้างกฎหมายเฉพาะเพื่อคุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับพืชสมุนไพรจึงมีความจำเป็น อย่างยิ่ง ในการป้องกันการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับสมุนไพรไปใช้โดยมิชอบของประเทศที่ พัฒนาแล้ว